Stanisław Grochowiak
40 lat temu w Warszawie w wieku 42 lat zmarł Stanisław Grochowiak, poeta, czołowy przedstawiciel pokolenia „Współczesności”, prozaik, dramaturg, autor słuchowisk radiowych i filmowych scenariuszy.
Urodził się w Lesznie, ale w czasie okupacji mieszkał w Warszawie, po wojnie wrócił do Leszna, gdzie chodził do szkoły i zdał maturę. W roku 1955 osiadł na stałe w stolicy. Na życie zarabiał między innymi pracą redaktorską w takich czasopismach, jak: „Za i Przeciw”, „Współczesność”, „Nowa Kultura”, „Poezja” i „Miesięcznik Literacki”, a także w Instytucie Wydawniczym PAX. Jako poeta na łamach prasy zadebiutował w roku 1951, ale na publikację debiutanckiego zbioru wierszy Ballada rycerska czekał aż do roku 1956. W tym samym roku zadebiutował także jako prozaik powieścią Plebania z magnoliami. Wszystkie jego zbiory poezji były znakomicie przyjmowane przez krytykę: Menuet z pogrzebaczem, Rozbieranie do snu, Agresty, Kanon, Nie było lata, Polowanie na cietrzewie, Bilard. O jego liryce z wielkim uznaniem pisali: Kazimierz Wyka, Jerzy Kwiatkowski, Jacek Łukasiewicz, Janusz Maciejewski, Piotr Kuncewicz, ale przeciwny promowanej przez Grochowiaka „estetyce brzydoty”, Julian Przyboś określił jego twórczość mianem „turpizmu”. Co, ciekawe, określenie to dzisiaj stosowane wobec liryki nie tylko Grochowiaka, ale również Andrzeja Bursy, Ernesta Brylla, a nawet Tadeusza Różewicza, nie ma już wydźwięku pejoratywnego, lecz neutralny, funkcjonuje jako termin historycznoliteracki.
Równie bogaty, jak w poezji, jest dorobek Grochowiaka w prozie i dramacie. Jego najwybitniejsze książki prozatorskie, to: powieści Trismus i Karabiny oraz tom opowiadań Lamentnice. Za życia pisarza wielką popularnością cieszyły się jego sztuki teatralne, zwłaszcza: Szachy, Król IV, Dzień orderu, Okapi, niektóre z nich, m.in. Chłopcy oraz Partita na instrument drewniany zostały sfilmowane. Bibliografię autora słynnej Płonącej żyrafy uzupełniają: słuchowiska radiowe (m.in. Nokturn oraz Księżyc), scenariusze filmowe (np. Kalosze szczęścia czy Kaprysy Łazarza), utwory dla dzieci (zbiór wierszy To było gdzieś).
W zbiorach Biblioteki Narodowej przechowywane są rękopisy tekstów prozatorskich Grochowiaka: Mord i Obóz w Glückau, fragmentu powieści Trismus, audycji radiowej o Fantazym Słowackiego, scenariusza adaptacji filmowej Młyna na Kamionną Iwaszkiewicza, szkiców o prozie Jacka Bocheńskiego oraz o malarstwie Krystyny Brzechwy. W BN znajduje się również tzw. zielony zeszyt, przekazany dwa lata temu przez redakcję miesięcznika „Twórczość”, zawierający czystopisy zarówno najwybitniejszych wierszy poety, takich jak: Upojenie, Hölderlin czy Arachne w pająka przeistoczona, jak mniej znanych w rodzaju: Bojarski czy Łagodny smutek garnizonowego osiedla. Znamienne, że rękopisy utworów literackich Grochowiak ilustrował własnymi rysunkami ołówkiem lub długopisem. W zbiorach BN znajdują się także kilka listów poety do: Antoniego Słonimskiego, Jerzego Krzysztonia oraz Ewy Lipskiej.