20 lat temu zmarł Jerzy Giedroyc
Jerzy Giedroyc (27 lipca 1906–4 września 2000) – polityk, redaktor, wydawca. W podparyskim Maisons-Laffitte stworzył najważniejszy polski ośrodek polityczny i wydawniczy na uchodźstwie – nazywany „nowym Hotelem Lambert”. Dziełem Jego życia był miesięcznik „Kultura” – 637 numerów wydanych w latach 1947–2000 – oraz 550 książek w ramach serii Biblioteki „Kultury”, w tym 171 wydań pisma „Zeszyty Historyczne”.
W latach międzywojennych Jerzy Giedroyc był związany z obozem młodych konserwatystów. W czasie II wojny światowej początkowo w Rumunii jako sekretarz ambasadora RP, po ewakuacji wstąpił do wojska jako żołnierz Brygady Karpackiej, następnie w 2. Korpusie pracował w Biurze Propagandy. Po demobilizacji osiadł wraz z nielicznym zespołem redakcyjnym we Francji pod Paryżem w Maisons-Laffitte.
Kierowany przez niego od 1946 Instytut Literacki był nie tylko wydawnictwem. Jako znaczący ośrodek myśli politycznej wywierał istotny wpływ na środowiska polityczne i literackie w Polsce, opozycyjne oraz oficjalne. Praca kilkuosobowej redakcji nie ograniczała się do wydawania miesięcznika i książek, zajmowano się wysyłaniem do Polski nie tylko własnych publikacji, ale także innych książek wydawanych na Zachodzie, do których dostęp w kraju był ograniczony. Od początku starano się utrzymać łączność ze środowiskiem literackim, potem z szeroko pojmowaną opozycją. Wspierano działalność opozycyjną publikując docierające dokumenty oraz książki objęte cenzorskimi zakazami. Nagłaśniano przypadki represji, ułatwiano dostęp do stypendiów dla twórców nieprawomyślnych, organizowano wsparcie materialne. Dokumentacja tych wszystkich działań, przede wszystkim ogromna korespondencja licząca około 170 tys. pozycji – to blisko połowa zachowanego w siedzibie Kultury w Maisons-Laffitte wielkiego Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura". Teki redakcyjne miesięcznika i Biblioteki, starannie zachowana dokumentacja finansowa, papiery administracyjne oraz zbierane dla potrzeb redakcyjnych materiały historyczne stanowią dalszy ciąg archiwum. Do tego należy dodać ogromną, kilkudziesieciotysięczną bibliotekę, która przez lata uważana była za najpełniejszy zbiór publikacji dotyczących krajów socjalistycznych i sowietologii.
Biblioteka Narodowa i Stowarzyszenie Instytutu Literackiego „Kultura” z Maisons-Laffitte pierwszą umowę o współpracy w zakresie inwentaryzacji zasobu podpisały w 2008 r. Od 2016 roku, po zakończeniu poprzedniego projektu, realizują sześcioletni projekt pn. Digitalizacja Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura” finansowany z dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego efektem jest wykonanie cyfrowych reprodukcji dokumentów, listów i fotografii zebranych w zbiorach Instytutu wraz z włączeniem ich opisów bibliograficznych do katalogu Biblioteki Narodowej. Dotychczas przygotowano do digitalizacji około 2 tys. teczek z materiałami rękopiśmiennymi oraz sporządzono około 400 tys. skanów. Warto podkreślić, iż zgromadzony w Instytucie materiał obejmuje ponad 165 m bieżących akt i 20 m bieżących innych archiwaliów zachowanych niemal w komplecie. Są to przede wszystkim maszynopisy i rękopisy, liczne kopie maszynowe oraz kserokopie, a także komputeropisy i wydrukowane e-maile. Ogromną część stanowi korespondencja Jerzego Giedroycia oraz jego współpracowników. Pewną część zasobu stanowią wycinki prasowe i ich kopie oraz druki ulotne. Zbiór uzupełniają fotografie i materiały ikonograficzne utrwalone na innych nośnikach oraz nieliczne nagrania dźwiękowe i filmowe. Zgromadzone w Instytucie materiały dokumentują blisko 65 lat funkcjonowania unikatowego na skalę światową środowiska niepodległościowego i kulturalnego, co potwierdziło UNESCO wpisując zbiory Instytutu na listę „Pamięć świata”. Digitalizacja archiwum nie tylko będzie ich wieczystym zabezpieczeniem, ale również pozwoli szerokiemu gronu badaczy zainteresowanych tematem na dostęp do dokumentów istotnych dla polskiej kultury.
Obecnie realizowana Digitalizacja Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura” jest kontynuacją projektu realizowanego w latach 2009–2015 przez Bibliotekę Narodową pod nazwą Inwentarz Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura”. Celem tego projektu było uporządkowanie i zapewnienie właściwych warunków przechowywania bezcennej spuścizny Instytutu. Zgodnie z założeniami projektu unikatowe świadectwo historii Instytutu oraz życia polskiej emigracji politycznej w okresie powojennym zostało uporządkowane, zabezpieczone, skatalogowane i umieszczone w specjalnie zaadaptowanym budynku. Przy tej okazji Biblioteka Narodowa wydała Przewodnik po zasobie Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura”.