Nagroda Literacka im. Marka Nowakowskiego 2022 dla Kazimierza Orłosia
Kapituła nagrodziła w 2022 roku Kazimierza Orłosia za całokształt twórczości ze szczególnym uwzględnieniem dorobku nowelistycznego, w którym Laureat osiągnął mistrzostwo udokumentowane wieloma tomami wydanymi w ciągu 60 lat. Nowelistykę Kazimierza Orłosia cechuje wirtuozeria warsztatowa, piękno języka, operowanie różnymi stylami narracyjnymi oraz przenikliwość społeczna, psychologiczna i moralna.
Statuetkę z brązu i granitu, zaprojektowaną i wykonaną przez prof. Macieja Aleksandrowicza oraz dyplom wręczono laureatowi 22 maja 2022 podczas uroczystości, która odbyła się w nowo otwartych czytelniach Biblioteki Narodowej. Pisarz podziękował za przyznanie mu nagrody. – Przyjmuję ją ze wzruszeniem, Marek Nowakowski był moim przyjacielem. Poznaliśmy się w 1961 roku i przez te wszystkie lata utrzymywaliśmy stałe kontakty, rozmawialiśmy bardzo często. – mówił Kazimierz Orłoś. Przypomniał, że poza rozmowami wzajemnie się wspierali. – Gdy znalazłem się w trudnej sytuacji po wydaniu Cudownej Meliny w Instytucie Literackim Kultura, za co władze PRL usunęły mnie z życia literackiego, poprosiłem Marka, żeby przeczytał mój list otwarty do delegatów Związku Literatów Polskich. Marek bez wahania się zgodził. To był moment ogromnego wsparcia i dowód przyjaźni. Kiedy Marek Nowakowski w 1984 roku był aresztowany, ja zwróciłem się do kilku osób by poręczyli za niego i by mógł wyjść z więzienia. To były dwa momenty, kiedy daliśmy sobie dowody przyjaźni i wsparcia. – mówi Kazimierz Orłoś.
Wręczając nagrodę laureatowi, prof. Maciej Urbanowski przewodniczący kapituły, mówił w laudacji na cześć Kazimierza Orłosia, że „dzisiaj honorujemy […] nowelistyczną część dokonań Kazimierza Orłosia. Czy najważniejszą w jego dorobku, czy najlepszą – można na ten temat się spierać i oczywiście długo dyskutować. Bezsporne wydaje mi się to, że jest to część najbardziej obszerna w tym dziele. Składa się na nią piętnaście, jeśli dobrze liczę, zbiorów lub wyborów opowiadań, publikowanych od 1961 do wspomnianego roku 2021, czyli od tomu Między brzegami do Powrotu. […] Skąd to przywiązanie do nowelistyki, ów romans z opowiadaniem, który trwa długo i który przyniósł i przynosi obfite owoce? Czemu wybór takiej a nie innej formy literackiej? Czemu w ogóle wybór literatury? […] Zapewne powie o tym sam Laureat, ja mogę odesłać do obszernego artykułu, w którym nad tym się już zastanawiałem. Przypomnę więc tylko krótko, że obu pisarzy [Kazimierza Orłosia i Marka Nowakowskiego – Przypis red.] łączyła data i miejsce urodzenia, studia prawnicze na UW, data debiutu, a potem przyjaźń, silna zwłaszcza w latach 70. i 80. Wieku, w okresie jawnego już sprzeciwu wobec władz PRL. Jak silne i jak szczególne były to związki, symbolizować może zbiór Opowiadania wojenne, który ukazał się w roku 1982 w Białymstoku, a którego autorami byli Kazimierz Orłoś i Marek Nowakowski.
Obaj też wybierali nowelistykę i realizm w geście sprzeciwu wobec socrealizmu z jego lakierowaniem na czerwono i różowo rzeczywistości i z jego bzikiem na temat powieści jako proletariackiej epopei, w której zawrze się całościowy obraz świata walczącego o komunistyczne lepsze jutro.
Zarazem był ów realizm w kontrze wobec awangardowych rewolucji w prozie, zwykle wtórnych wobec Zachodu, odwróconych od widzialnego świata „nudników”, tonących w nadmiarze słów. Autor Ciemnych drzew z uporem i konsekwentnie wyznawał więc swe realistyczne credo. – mówił prof. Maciej Urbanowski.
Do zebranych na uroczystości wręczenia nagrody w nowych czytelniach Biblioteki Narodowej swój list wystosował Prezydent RP Andrzej Duda.
„Chcę w imieniu czytelników literatury polskiej z serca podziękować wszystkim pisarzom, którzy idą […] drogą prowadzącą od Mickiewicza do Nowakowskiego, wspierają nas, swoich współczesnych we wspólnych doświadczeniach. Słowa wdzięczności kieruję do laureatów Nagrody, a szczególnie do najnowszego, któremu gorąco gratuluję dzisiejszego wyróżnienia” – napisał do zgromadzanych na gali wręczenia nagrody Prezydent RP Andrzej Duda.
List Prezydenta RP Andrzeja Dudy
Nagroda imienia Marka Nowakowskiego przyznawana jest corocznie przez Bibliotekę Narodową pisarzom za opowiadanie lub cykl opowiadań.
Kazimierz Orłoś debiutował w 1958 roku opowiadaniem Dziewczyna z łódki. Po ukończeniu studiów prawniczych pracował jako radca prawny. W 1970 roku został redaktorem w Naczelnej Redakcji Literackiej Polskiego Radia, a w 1972 członkiem zespołu redakcyjnego „Literatury”. W 1973 roku opublikował w „Paryskiej Kulturze” książkę Cudowna melina za co został zwolniony z pracy i objęty zakazem publikacji przez cenzurę. W 1976 podpisał list protestacyjny przeciwko zmianom w konstytucji PRL. Od 1977 roku publikował wyłącznie poza cenzurą. Współpracował z „Paryską Kulturą”, londyńskim „Pulsem” oraz z Radiem Wolna Europa.
Poprzednimi lauretami Nagrody byli:
- Wojciech Chmielewski
- Paweł Sołtys
- Rafał Wojasiński
- Marta Kwaśnicka
- Wojciech Kudyba
Mottem Nagrody są słowa Marka Nowakowskiego „Nie jesteśmy znikąd”.
Jury Nagrody
Skład Kapituły Nagrody Literackiej imienia Marka Nowakowskiego:
- Maciej Urbanowski – przewodniczący
- Wojciech Chmielewski – wiceprzewodniczący
- Włodzimierz Bolecki
- Janusz Drzewucki
- Irena Makarewicz
- Krzysztof Masłoń
- Mateusz Matyszkowicz.
