Igor Newerly – 35. rocznica śmierci
Biblioteka Narodowa zachęca do lektury e-booków z wybranymi utworami Igora Newerlego, które są udostępnione w ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa. Kolekcja dzieł Igora Newerlego jest dostępna na polona.pl
Jeden z najważniejszych pisarzy powojennej Polski. Zanim jednak zaczął uprawiać twórczość oryginalną, był w okresie międzywojennym sekretarzem Janusza Korczaka. Więzień Pawiaka oraz obozów na Majdanku i w Auschwitz, odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, prezes oddziału warszawskiego Związku Literatów Polskich. Autor wielu powieści, w tym Pamiątki z Celulozy, sfilmowanej w dwu częściach przez Jerzego Kawalerowicza. Zmarł trzydzieści pięć lat temu, 19 października 1987 roku w Warszawie, gdzie został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Pierwszą swoją powieść, Nurt nad chłopskim brzegiem, napisał w 1939 roku, lecz nigdy nie została ona opublikowana; według jednej wersji – zaginęła, według innej – została zniszczona przez autora. Tym samym pierwszą powieścią Newerlego w jego bibliografii jest Chłopiec z Salskich Stepów, drukowany w 1948 roku w odcinkach na łamach „Walki Młodych” i jeszcze w tym samym roku wydany w wersji książkowej nakładem wydawnictwa Czytelnik.
Był synem oficera rosyjskiej armii, Mikołaja Abramowa, oraz Polki, Teresy Newerly. Na świat przyszedł w Białowieży 24 marca 1903 roku. Po wybuchu I wojny światowej uczył się w gimnazjum w Symbirsku, studiował prawo w Kijowie, lecz po wstąpieniu do Młodzieży Socjaldemokratycznej był aresztowany i osadzony pod nadzorem policji w Odessie. W 1924 roku udało mu się uciec do Polski, gdzie znów go aresztowano, tym razem pod zarzutem szpiegostwa na rzecz ZSRR. Po zwolnieniu z aresztu w 1925 roku znalazł się w Warszawie. Tu poznał się z Januszem Korczakiem, został jego sekretarzem, do 1930 roku pracował w sierocińcach przy Krochmalnej i na Bielanach. Po II wojnie światowej był redaktorem czterotomowej edycji pism Korczaka, zawierającej jego teksty literackie, opowiadania i powieści, a także rozprawy naukowe, popularnonaukowe i publicystyczne poświęcone wychowaniu dzieci i pedagogice.
W 1946 roku współzakładał Komitet Korczakowski. O Januszu Korczaku napisał dwie książki: wspomnienia Żywe wiązanie i powieść Rozmowa w sadzie piątego sierpnia.
W 1966 roku był Newerly autorem memoriału skierowanego do władz PRL w sprawie fatalnej materialnej sytuacji większości polskich pisarzy i zaostrzającej się cenzury, za co spotkały go restrykcje polityczne. Wtedy też postanowił wystąpić z PZPR (był członkiem PPS od 1946, zaś PZPR od 1948 roku).
W 1950 roku wstąpił do Związku Literatów Polskich, gdzie pełnił funkcję opiekuna Koła Młodych, do którego należeli m.in. Marek Hłasko i Jan Himilsbach, Marek Nowakowski i Włodzimierz Odojewski. Na przełomie lat 1951/1952 w ośmiu numerach „Twórczości” ukazała się Pamiątka z Celulozy o życiu robotników w fabryce we Włocławku. Powieść, uznawana w tamtym czasie za wzorcowy przykład socrealizmu, została napisana z takim kunsztem, że od strony artystycznej broni się i dzisiaj.
Stanął w obronie szykanowanych przez władze PRL pisarzy Melchiora Wańkowicza i Marka Nowakowskiego, ale także działacza opozycji Jacka Kuronia. Pracował nad autobiograficzną prozą Zostało z uczty bogów. Niestety, nie mogła się ukazać wtedy, gdy powinna. W 1981 roku profesor Andrzej Mencwel wydał ją w małym nakładzie jako numer 2 redagowanego przez siebie pisma „Meritum”. W roku 1986 ukazała się w Instytucie Literackim w Paryżu i równocześnie w kraju nakładem podziemnej Niezależnej Oficyny Wydawniczej, wreszcie w 1988 roku nakładem Czytelnika, opatrzona posłowiem Mencwela. Nie sposób nie dodać, że jeszcze w 1986 roku pisarz został uhonorowany za ten utwór Nagrodą Kulturalną NSZZ Solidarność, natomiast w stanie wojennym, w 1982 roku, Instytut Pamięci Narodowej Yad Vashem w Jerozolimie przyznał pisarzowi medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
W roku śmierci został wyróżniony Nagrodą im. Janusza Korczaka, przyznawaną przez towarzystwo jego imienia działające w Giessen, w Republice Federalnej Niemiec. Był i w Polsce, i za granicą pisarzem z autorytetem.