45. rocznica śmierci Juliana Przybosia
W Zakładzie Rękopisów Biblioteki Narodowej przechowywane są rękopisy wielu wierszy z ostatniego okresu twórczości Przybosia: Rustaweli 1966, Wiosna 1967 – zadedykowana Janowi Brzękowskiemu, Pobojowisko, Motyl czy Notre Dame III. W naszych zbiorach znalazł się również wyjątkowy maszynopis zawierający trzydzieści utworów arkusza poetyckiego, wydanego konspiracyjnie w Krakowie pod pseudonimem „Julian Wgłąbleski” (pseudonim nawiązywał do jednego z przedwojennych zbiorów poety). Na uwagę zasługuje również korespondencja Przybosia z Mieczysławem Jastrunem z lat 1928–1955 oraz zbiór ponad siedemdziesięciu listów i pocztówek do Bogusława Kierca, poety i autora książek o twórczości autora Oburącz, wydanych już po jego śmierci: Przyboś i oraz Wzniosły upadek anioła.
***
Julian Przyboś – ur. 5 marca 1901 roku we wsi Gwoźnica koło Strzyżowa w chłopskiej wielodzietnej rodzinie. Ukończył gimnazjum w Rzeszowie. Wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W latach 1920–1923 studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, potem pracował jako nauczyciel w Sokalu, Chrzanowie i Cieszynie. Ostatnie dwa lata przed wybuchem II wojny światowej spędził na studiach w Paryżu. W roku 1939 przeniósł się do Lwowa, gdzie pracował w redakcji „Nowych Widnokręgów”. W roku 1941 został aresztowany przez gestapo, jednak wkrótce po zabiegach rodziny zwolniono go. Do końca wojny mieszkał na wsi. Po wejściu do Polski Armii Czerwonej zamieszkał w Krakowie. W październiku 1944 został prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. W latach 1947–1951 przebywał na służbie dyplomatycznej w Szwajcarii, zaś po powrocie do kraju był dyrektorem Biblioteki Jagiellońskiej. W roku 1955 przeprowadził się do Warszawy, gdzie pracował w redakcji „Przeglądu Kulturalnego”. Wiele podróżował, do USA, Francji, Belgii, a także na Litwę – śladami Adama Mickiewicza.
Był – obok Tadeusza Peipera – jednym z współtwórców Awangardy Krakowskiej, grupy działającej w latach 1922–1927 przy czasopiśmie „Zwrotnica”, do której należeli także Jan Brzękowski, Jalu Kurek oraz Adam Ważyk. Poczynając od roku 1925 w okresie dwudziestolecia międzywojennego wydał kilka znakomitych tomów poezji: Śruby, Oburącz, Sponad, W głąb las, Równanie serca. Jego poezję z tego okresu określa słynne hasło: miasto – masa – maszyna. W czasie okupacji powstały tomiki Póki my żyjemy oraz Miejsce na ziemi. Do jego najwybitniejszych osiągnięć artystycznych należą tomy z lat pięćdziesiątych Rzut pionowy, Najmniej słów i Narzędzie ze światła oraz z lat sześćdziesiątych: Próba całości, Więcej o manifest, Na znak. Ostatni jego tomik wierszy Kwiat nieznany ukazał się w roku 1968. Był mistrzem metafory i piętrzącego się, skomplikowanego obrazowania. Oprócz poezji uprawiał również eseistykę. Jego najważniejsze książki z tego gatunku to: Czytając Mickiewicza, Linia i gwar oraz Sens poetycki.
Zmarł w Warszawie, ale pochowany został na cmentarzu parafialnym w Gwoźnicy, we wsi, w której się urodził.