Kaden-Bandrowski i Witkacy
130 lat temu urodzili się Juliusz Kaden-Bandrowski, jeden z najwybitniejszych prozaików dwudziestolecia międzywojennego, oraz Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), dramaturg, powieściopisarz, malarz, fotografik, teoretyk sztuki.
Zobacz kolekcję dzieł Witkacego w Polonie – książki, rysunki, fotografie
Urodzony w Rzeszowie Bandrowski miał zostać pianistą, studiował muzykę w Krakowie i we Lwowie, w Brukseli i Lipsku. Był oficerem I Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego, którego był adiutantem. Sportretował Marszałka w powieści politycznej Generał Barcz (1922–1923). Legendę Piłsudskiego i Legionów stworzył już we wcześniejszych utworach, takich jak: Piłsudczycy oraz Iskry z 1915 oraz Mogiły z 1916. Do jego najwybitniejszych książek należą: Miasto mojej matki (1925), Czarne skrzydła (1928–1929 oraz Mateusz Bigda (1933). Na podstawie tej ostatniej powieści w roku 1999 przedstawienie teatru telewizji Bigda idzie zrealizował Andrzej Wajda.
Kaden-Bandrowski był przewodniczącym Związku Zawodowego Literatów Polskich oraz sekretarzem generalnym Polskiej Akademii Literatury. W czasie okupacji brał udział w akcji tajnego nauczania, aresztowany przez gestapo, przesłuchiwany. Zmarł 8 sierpnia 1944 w wyniku ran odniesionych podczas powstania warszawskiego. Z początkiem tego roku jego dzieła weszły do domeny publicznej.
O ile Kaden-Bandrowski należy dzisiaj do pisarzy zapomnianych, to nie słabnie popularność twórczości jego rówieśnika Stanisława Ignacego Witkiewicza. Do najwybitniejszych osiągnięć literackich Witkacego należą przede wszystkim dramaty, wystawiane przez niemal wszystkie teatry dramatyczne w Polsce: Oni, W małym dworku, Nadobnisie i koczkodany, Szewcy, Matka, ale również powieści, m.in. Pożegnanie jesieni i Nienasycenie. Ogłosił szereg rozpraw filozoficznych, z zakresu teorii sztuki oraz teatru, takie jak: Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie Istnienia, Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia, Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze. W roku 1928 stworzył Firmę Portretową, której dziełem są portrety malarskie takich twórców, jak: Karol Szymanowski, Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie, Julian Tuwim, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Zofia Nałkowska.
W Bibliotece Narodowej przechowywane są rękopisy Generała Barcza Kadena-Bandrowskiego i wczesnej powieści Niezguła z roku 1911, powstałej jeszcze w duchu modernistycznym, a także dramatu Jesień z 1920. W zbiorach BN znajdują się także listy Witkacego do matki Marii Witkiewiczowej z lat 1923–1931 (co ciekawe, podpisywał je jako „Witkacy”) oraz rękopisy jego szkiców z lat 1904–1905 Marzenia improduktywa: dywagacja metafizyczna oraz Bliższe wyjaśnienie w kwestii sztuki teatralnej w Czystej Formie.