Archiwum Franciszki i Stefana Themersonów trafiło do Biblioteki Narodowej
Biblioteka Narodowa zaprasza 19 lutego na spotkanie: Themersonowie. Prawdopodobieństwo dziury w niebie
Archiwum Themersonów zajmuje powierzchnię około 40 m2, przekazane materiały ważą około 3,5 tony i przy przeprowadzce z Londynu zostały spakowane do 209 pudeł. Do archiwum należą liczne rękopisy, fotografie, listy, notatki, prace graficzne, dokumenty, a nawet obiekty pamiątkowe, takie jak maszyna do pisania, aparat fotograficzny czy klocki drzeworytnicze.
Przede wszystkim są to materiały dotyczące twórczości obojga artystów – rękopisy i maszynopisy wierszy i wykładów, a także dzienniki i notatki warsztatowe Stefana Themersona, jego rysunki „figur niemożliwych”, nagrania z wykładów i odczytów, książki i czasopisma, a także rysunki i prace graficzne Franciszki oraz wspólne projekty zrealizowanych i niezrealizowanych filmów, wśród tych ostatnich np. Dziecko Europy. Równie bogata jest część dokumentująca działalność wydawnictwa Gaberbocchus, założonego i prowadzonego przez Themersonów od końca lat 40. – tutaj oprócz korespondencji z wydawcami i autorami, możemy znaleźć opracowania poszczególnych książek, w tym komplet materiałów, również graficznych do pierwszego angielskiego wydania Króla Ubu Alfreda Jarry’ego. Na szczególną uwagę zasługuje korespondencja, w tym wojenne listy Franciszki i Stefana, napisane po polsku, a dotychczas opublikowane w przekładzie Jasi Reichardt na język angielski jako „Unposted letters”.
W Archiwum Themersonów znaleźć można również dokumentację działalności Common Room, salonu intelektualnego prowadzonego przez nich w Londynie, miejsca spotkań artystów i naukowców.
Franciszka i Stefan Themersonowie – jedni z najbardziej oryginalnych artystów awangardowych w polskiej sztuce XX w. Razem żyli i tworzyli, a ich wielopłaszczyznowe porozumienie odbywało się z zachowaniem szacunku dla bujnych indywidualności obojga z nich. Franciszka malowała, ilustrowała i budowała scenografie. Stefan pisał, komponował oraz tworzył filmy. W latach 30. XX w. założyli w Warszawie Spółdzielnię Autorów Filmowych, do której należeli Aleksander Ford, Wanda Jakubowska, czy Witold Lutosławski. Ich ówczesna twórczość zaginęła w czasie wojny, ale późniejsze filmy przeszły do historii kina i historii sztuki. Przygody człowieka poczciwego stawia się obok dokonań Luisa Buñuela, Mana Ray'a, Fernanda Legera i Hansa Richtera. Od lat 40. XX wieku mieszkali w Londynie. W roku 1948 założyli wydawnictwo Gaberbocchus Press, które przez 30 lat opublikowało około 60 tytułów. Wśród nich znalazły się m. in. pierwsze angielskie tłumaczenia Ubu Króla Alfreda Jarry'ego, czy Ćwiczeń stylistycznych Raymonda Queneau. Ich publikacje cechowały się nowatorską syntezą formy i treści, przemyślaną szatą graficzną i typografią, która czyni z Themersonów prekursorów współczesnych trendów wydawniczych, również w literaturze dziecięcej. Pod koniec lat 50. w piwnicy budynku wydawnictwa prowadzili klub dyskusyjny Common Room, na którego spotkaniach bywał Bertrand Russel.