Trzy zabytki polskiej niepodległości ze zbiorów BN na Liście UNESCO - Aktualności - Biblioteka Narodowa

Podczas zorganizowanej w Belwederze uroczystości na Listę UNESCO zostały wpisane: rękopis Przedwiośnia Stefana Żeromskiego; pierwodruk broszury Józefa Pawlikowskiego Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość? oraz pochodzący z 11 listopada 1918 roku afisz Rady Regencyjnej obwieszczający przekazanie Józefowi Piłsudskiemu władzy wojskowej w odrodzonej Polsce. Na Liście znalazło się także 16 obiektów ze zbiorów innych instytucji. W sobotę i niedzielę w Pałacu Belwederskim będzie można oglądać wystawę wyróżnionych zabytków.

Więcej informacji o pokazie w Belwederze

Prestiżowa Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata obejmuje najcenniejsze zabytki piśmiennictwa związane z ważnymi wydarzeniami z historii Polski, przechowywane w archiwach i bibliotekach. Ze zbiorów Biblioteki Narodowej dotychczas wpisano na nią trzy obiekty: Kronikę Galla Anonima, Kazania świętokrzyskie (w roku 2014) oraz Rocznik świętokrzyski dawny (w roku 2016). Na tworzonej osobno Światowej Liście Pamięci Świata znajdują się jeszcze dwa obiekty ze zbiorów BN: rękopisy Fryderyka Chopina i Kodeks supraski.


Pierwodruk broszury Józefa Pawlikowskiego Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?

Odpowiedź na pytanie „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?”, postawione w tytule skromnej, ledwie 60-stronicowej broszury politycznej, próbowały znaleźć przez dziesiątki lat zaborów kolejne pokolenia Polaków – powstańców, działaczy politycznych i społecznych, artystów. Twierdząco udało się odpowiedzieć dopiero ponad 100 lat później.

Rozprawa została wydana w 1800 roku w Paryżu. W związku z tym, że broszura została opublikowana anonimowo, pojawiły się spekulacje, dotyczące jej autorstwa – próbowano przypisać je między innymi Karolowi Kniaziewiczowi i Tadeuszowi Kościuszce. Ostatecznie ustalono, że za dziełem tym stał Józef Pawlikowski – prawnik, publicysta jakobiński, pamiętnikarz epoki rozbiorów, a na emigracji sekretarz i bliski współpracownik Tadeusza Kościuszki.

Celem broszury było nakłonienie Polaków do walki o niepodległość w oparciu wyłącznie o własne siły, a jej wymowa najprawdopodobniej wyrażała poglądy samego Kościuszki. Autor analizuje sytuację społeczno-polityczną, w jakiej znaleźli się Polacy, wymienia zasoby, jakimi dysponują, wskazując jednocześnie strategie polityczne i militarne, umożliwiające odzyskanie wolności. „Polacy!” – pisał Pawlikowski – „Pokazywałem wam drogi do niepodległości. Nie wzbudzam w was szlachetnej rozpaczy (już daliście jej dowody), ale zachęcam do pewnych zwycięstw, gdy z odwagą rzucicie się na nieprzyjaciół. Macie wszystko do zwycięstw, odważcie się tylko zwyciężyć. Gdy mężnie wszyscy walczyć będziecie, nieprzyjaciel, choćby był liczniejszy jak jest teraz, nie potrafi was pokonać”. Radykalna wymowa społeczno-polityczna i optymizm sprawiły, że broszura patronowała niepodległościowym zrywom Polaków przez cały wiek XIX i miała spory wpływ na rozwój ruchu powstańczego.

Początkowe losy dzieła Pawlikowskiego nie były łatwe – pierwszy nakład został skonfiskowany przez policję za jego antyrosyjskość (sprzeczną z ówczesną polityką francuską), w związku z czym do Polski dotarło zaledwie trzysta egzemplarzy. Broszura została spopularyzowana dzięki siedmiu edycjom w latach 1831–1843; była między innymi dwukrotnie wznawiana w Warszawie w czasie powstania listopadowego, tajnie tłoczona w Zakładzie Ossolińskich we Lwowie, później z inicjatywy Towarzystwa Demokratycznego Polskiego drukowana na emigracji.

Do dziś zachował się tylko jeden egzemplarz pierwszego, oryginalnego wydania broszury – cenny o tyle, że kolejne edycje powtarzały i mnożyły drobne odstępstwa od tekstu pierwodruku. Stanowił on część zbioru Biblioteki książąt Ponińskich w Horyńcu, włączonego w 1925 roku do zasobu Biblioteki Narodowej. Kolekcja ta została w znacznym stopniu zniszczona w czasie II wojny światowej.

Zobacz broszurę „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?" w POLONIE

Afisz „Rada Regencyjna do Narodu Polskiego!”


Rada Regencyjna Królestwa Polskiego została utworzona 12 września 1917 r. na podstawie patentów wydanych przez gubernatorów niemieckiego i austriackiego. W jej skład weszli hrabia Józef Ostrowski, arcybiskup Aleksander Kakowski i książę Zdzisław Lubomirski. Rada miała pełnić najwyższą władzę w Królestwie Polskim do momentu jej oddania w ręce regenta lub króla, w rzeczywistości jej kompetencje były mocno ograniczone.

3 stycznia 1918 r. Rada Regencyjna wydała dekret o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskim, a 7 października ogłosiła odezwę „Do Narodu Polskiego”, w której proklamowała niepodległość Polski. 11 listopada 1918 r. zwierzchnia władza wojskowa oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim zostały przez Radę powierzone Józefowi Piłsudskiemu. Z tej okazji wydrukowano afisz o wymiarach 56x38 cm, sygnowany przez Piłsudskiego oraz trzech członków Rady, o treści:

Rada Regencyjna do Narodu Polskiego!

Wobec grożącego niebezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, dla ujednostajnienia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kraju, Rada regencyjna przekazuje władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich, jej podległych, brygadyerowi Józefowi Piłsudskiemu.

Po utworzeniu Rządu narodowego, w którego ręce Rada Regencyjna – zgodnie ze swojemi poprzednimi oświadczeniami – zwierzchnią władzę państwową złoży, brygadyer Józef Piłsudski władzę wojskową, będącą częścią zwierzchniej władzy państwowej, temuż narodowemu Rządowi obowiązuje się złożyć, co stwierdza podpisaniem tej odezwy.

Dan w Warszawie, 11 listopada 1918.

14 listopada ukazał się Dekret potwierdzający przekazanie władzy, a także rozwiązanie Rady Regencyjnej, w którym, między innymi przeczytać można słowa: […] kierując się dobrem Ojczyzny, postanawiamy Radę Regencyjną rozwiązać, a od tej chwili obowiązki nasze i odpowiedzialność względem narodu polskiego w Twoje ręce, Panie Naczelny Dowódco, składamy do przekazania Rządowi Narodowemu.

Egzemplarz znajdujący się w zasobie Biblioteki Narodowej opatrzono odbitą siedmiokrotnie pieczątką Zarządu Archiwalnego D.O.K. Nr. 5 (Dowództwa Okręgu Korpusu Nr V z siedzibą w Krakowie, czynnego w latach 1921–1939).

Zobacz Afisz Rady Regencyjnej w POLONIE

Rękopis Przedwiośnia Stefana Żeromskiego


Wydane w 1925 roku Przedwiośnie Stefana Żeromskiego jest jedną z najważniejszych polskich powieści społeczno-politycznych XX wieku, od momentu wydania wzbudzającą żywe zainteresowanie komentatorów i interpretatorów. Jest to także dzieło o wyjątkowej randze w dorobku popularnego autora, będące zarazem literackim podsumowaniem jego życia (pisarz zmarł w roku publikacji). Autor przedstawił złożony obraz polskiej rzeczywistości na „przedwiośniu” wolności po latach zaborów – w drodze do niepodległości oraz w pierwszych latach po jej odzyskaniu, nakreślił panoramę ówczesnych poglądów politycznych, programów modernizacyjnych i pokazał dynamikę przemian społecznych, kształtowania się państwowości. Cezary Baryka, główny bohater powieści, „dojrzewający do polskości” na tle burzliwych wydarzeń początku XX wieku, stał się postacią niezwykle istotną dla kolejnych pokoleń Polaków.

Przedwiośnie od początku odniosło czytelniczy sukces – łączna liczba wydań od momentu publikacji w 1925 roku zbliża się dziś do 100. W 2018 roku Przedwiośnie zostało ogłoszone lekturą akcji Narodowego Czytania.

W związku z tym, że nie zachował się czystopis powieści, brulion znajdujący się w zbiorach Biblioteki Narodowej pozostaje jedynym rękopiśmiennym źródłem informacji na temat kształtowania ostatecznej wersji dzieła. Tekst utworu został zapisany dwustronnie na 95 kartach, widoczne są na nim liczne skreślenia i poprawki. Rękopis prawdopodobnie powstawał w latach 1921–1924. W czasie II wojny światowej przechowywany był w podziemiach kamienicy przy Rynku Starego Miasta w Warszawie, gdzie mieściła się oficyna wydawnicza Jakuba Mortkowicza. Po wojnie został odzyskany przez Monikę Żeromską, córkę pisarza. W 2002 roku podarowany został Bibliotece Narodowej przez Fundację na Rzecz Utrzymania Spuścizny po Stefanie Żeromskim.

Zobacz rękopis Przedwiośnia w POLONIE