O Fundacji - Biblioteka Narodowa

Fundacja: geneza i działalność

Fundacja im. Kościelskich jest instytucją szwajcarską istniejącą od 1961 roku. Powstała w Genewie na podstawie testamentu Moniki Kościelskiej (1896–1959), która kapitał zgromadzony przez rodzinę Kościelskich postanowiła przeznaczyć na założenie fundacji „mającej za zadanie przyczynianie się do rozwoju literatury i poezji polskiej drogą przyznawania nagród młodym pisarzom, piszącym w języku polskim, mieszkającym w Polsce, jak i za granicą”.

Od 1962 roku Fundacja przyznała 130 nagród pisarzom (zarówno prozaikom, dramatopisarzom i poetom, jak i eseistom oraz krytykom literatury i sztuki), którzy nie przekroczyli czterdziestego roku życia. Na liście laureatów Nagrody im. Kościelskich znajdują się nazwiska niemal wszystkich najwybitniejszych autorów polskich drugiej połowy XX i początku XXI wieku (wśród nich  Sławomir Mrożek, Zbigniew Herbert, Tadeusz Konwicki, Gustaw Herling-Grudziński, Piotr Wojciechowski, Adam Zagajewski, Ryszard Krynicki, Stefan Chwin, Paweł Huelle, Jerzy Pilch, Andrzej Stasiuk, Magdalena Tulli, Olga Tokarczuk, Tomasz Różycki, Jacek Dehnel, Jacek Dukaj, Andrzej Franaszek, Krystyna Dąbrowska, Szczepan Twardoch).

Przez cały okres PRL-u Fundacja była najpoważniejszą niezależną instytucją promującą literaturę i działającą na rzecz kultury polskiej. Z tego powodu, a także w związku z jej długą tradycją oraz rangą jej laureatów, Nagroda im. Kościelskich była i jest nadal uznawana za jedną z najbardziej znaczących i prestiżowych polskich nagród literackich.

Prezesami Rady Fundacji byli: Kajetan Morawski (1962–1967), Zygmunt Kallenbach (1967–1985), Krzysztof Górski (1985–1993), Jacek Woźniakowski (1993–2008). Jury Fundacji tworzyły w przeszłości tak wybitne i zasłużone dla kultury polskiej osoby, jak Konstanty Jeleński, Jan Błoński, Maria Danilewicz-Zielińska, Krystyna Marek, Andrzej Vincenz, Maciej Morawski.

Do Rady Fundacji w 2021 roku należą: François Rosset (prezes), Włodzimierz Bolecki (wiceprezes), Paweł Dembiński (skarbnik), Ewa Zając (sekretarz), Anna Estreicher, Jens Herlth, Jerzy Jarzębski, Vera Michalski, Jacek Sygnarski.  W jury nagrody zasiadają także: Ewa Bieńkowska, Tomasz Różycki, Jan Zieliński oraz każdego roku zaproszona inna dodatkowa osoba. Członkowie władz Fundacji pełnią swe funkcje społecznie, nie pobierając za swą pracę wynagrodzenia.

Od chwili powstania Fundacji jej siedzibą jest Genewa – do 1989 roku Fundacja działała wyłącznie na terenie Szwajcarii. Laureatom wręczano nagrody w Genewie, wraz z pokryciem kosztów podróży i dodatkową pomocą finansową na skorzystanie z pobytu za granicą w celach zwiedzania i poznawania Europy. Jednak nie zawsze było to możliwe – często zdarzało się, że laureaci nie dostawali pozwolenia na wyjazd z PRL.

Od 1990 roku uroczystość wręczenia nagrody odbywa się w Polsce, a od 2000 roku Fundacja Kościelskich z okazji wręczania nagrody organizuje festiwale literackie z udziałem autorów różnych generacji (w tym pisarzy najmłodszych) oraz laureatów Fundacji. Od 2015 roku wręczenie nagrody odbywa się także co kilka lat w Szwajcarii, przy współpracy z Fundacją im. Jana Michalskiego w Montricher.

Imprezy te, organizowane z coraz większym rozmachem i przy coraz szerszym zainteresowaniu mediów, przy pomocy różnych instytucji państwowych (Instytut Książki, województwa, samorządy lokalne), a także Ambasady Konfederacji Szwajcarskiej w Polsce oraz Ambasady RP w Szwajcarii, odbywały się dotąd na zmianę w Krakowie, Warszawie, w Miłosławiu (woj. wielkopolskie) – byłej posiadłości rodu Kościelskich oraz ostatnio w Montricher.

Rozwój i sukces działalności w Polsce przekonały Radę Fundacji do konieczności ustanowienia w Polsce pełnomocnika, mającego za zadanie organizację corocznych festiwali literackich oraz innych działań kulturalnych. Jednak w związku z coraz bardziej aktywną i widoczną obecnością Fundacji Kościelskich w Polsce powstała też potrzeba stworzenia oficjalnego Przedstawicielstwa Fundacji na terenie Polski, które zostało powołane na mocy zezwolenia wydanego 16 grudnia 2008 roku przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Warszawie. Funkcję przedstawiciela Fundacji pełni prof. Włodzimierz Bolecki, wiceprezes Rady Fundacji.

Zasługi Fundacji

Do roku 1989 Fundacja Kościelskich była jedną z nielicznych niezależnych i samofinansujących się instytucji wspierających krajową oraz emigracyjną twórczość literacką. W tym okresie wielu autorów, którzy w czasach PRL-u byli ignorowani przez ówczesne instytucje państwowe, zostało zauważonych i wyróżnionych dzięki działalności Fundacji Kościelskich. W opinii historyków literatury polskiej drugiej połowy XX wieku piśmiennictwo polskie tego okresu bardzo wiele zawdzięcza działalności i nagrodom przyznawanym przez Fundację Kościelskich.

Po roku 1989, niezależnie od zmian ustroju politycznego i powstania w III RP różnych nowych instytucji wspierających kulturę, Fundacja Kościelskich nadal pełniła swą misję, a w ostatnich kilkunastu latach stała się ważnym uczestnikiem bieżącego życia literackiego.

Fundacja skupiła wokół swej Nagrody szerokie grono starszych i młodszych pisarzy – swoich laureatów, jak i twórców szerzej nieznanych. Organizowane przez Fundację festiwale literackie są świętem literatury, w którym biorą udział pisarze, czytelnicy, miłośnicy książek i sztuki słowa. Podczas tych uroczystości Fundacja szczególnie dba o zainteresowanie młodzieży sprawami literatury i kultury, organizując w szkołach warsztaty literackie prowadzone przez cenionych pisarzy. Dla uczniów, zwłaszcza w małych miejscowościach, jest to pierwsza, a niekiedy jedyna okazja, by spotkać się z osobistościami kultury polskiej znanymi im jedynie z mediów.

Działalność Fundacji została doceniona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Bogdana Zdrojewskiego, który 3 sierpnia 2011 roku wyróżnił Fundację odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, a prezesa Fundacji, prof. François Rosseta, odznaczył 11 października 2012 roku srebrnym medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Perspektywy rozwoju działalności Fundacji

Rada Fundacji Kościelskich jest świadoma odpowiedzialności, która wiąże się z półwieczną tradycją służenia kulturze polskiej. Jest zdecydowana nie tylko kontynuować swą działalność zgodnie z zasadami ustanowionymi przez fundatorkę, ale podejmuje też wysiłki, by dostosowywać swą działalność do zmieniających się potrzeb twórców i form życia kulturalnego. Fundacja chciałaby m.in. rozszerzyć swą działalność na organizowanie współpracy z publicznymi i prywatnymi uczestnikami życia kulturalnego w Polsce i w Szwajcarii. W tym celu nawiązała w ostatnich latach współpracę z Fundacją im. Jana Michalskiego w Montricher, a w 2020 roku podpisała z Biblioteką Narodową w Warszawie umowę o regularnej współpracy, m.in. w dziedzinie komunikacji i promocji.