Roman Dmowski
Roman Dmowski
Główny ideolog polskiego nacjonalizmu, Roman Dmowski, pochodził z zubożałej rodziny szlacheckiej, a jego ojciec był właścicielem małej firmy brukarskiej na warszawskiej Pradze. Jako uczeń III Gimnazjum na Krakowskim Przedmieściu założył tam tajną organizację uczniowską „Strażnica”. W latach 1886–1890 studiował na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Uniwersytetu Warszawskiego, wstępując do „Zetu”. W 1889 roku został przyjęty do konspiracyjnej Ligi Polskiej, a w latach 1891–1892 kontynuował studia w Paryżu. Po powrocie do kraju przekształcił Ligę Polską w Ligę Narodową i stanął na jej czele. Celem tej trójzaborowej i ponadklasowej organizacji było ukształtowanie nowoczesnego narodu polskiego, zdolnego w przyszłości do stworzenia własnego państwa. Po demonstracji, do której doszło 3 maja 1893 roku spędził cztery miesiące w warszawskiej Cytadeli, po czym przybył do Lwowa, gdzie redagował „Przegląd Wszechpolski” i współtworzył Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. W 1903 roku opublikował książkę Myśli nowoczesnego Polaka, w której wyłożył podstawy swej pozytywistyczno-nacjonalistycznej ideologii.
Podczas wojny rosyjsko-japońskiej, w maju 1904 roku Dmowski pojechał do Tokio, by przekonać władze japońskie, że polskie powstanie przeciw Rosji, propagowane przez polskich socjalistów i Piłsudskiego, którego spotkał w Tokio, byłoby szkodliwym dla Polaków wsparciem rewolucji rosyjskiej. Po rewolucji 1905 roku został wybrany do II Dumy, gdzie kierował Kołem Polskim. W 1908 roku wydał swe główne dzieło geopolityczne Niemcy, Rosja i kwestia polska, w którym wskazywał, że największym zagrożeniem dla Polski są Niemcy. Uważał, że sprawę polską należy połączyć z sojuszem brytyjsko-francusko-rosyjskim, zwanym Ententą. Żydów uważał Dmowski za żywioł niepewny, sprzyjający Niemcom, a przez to wysoce niepożądany na ziemiach polskich. Większość dzieł Dmowskiego znaleźć można poprzez linki na stronie Biblioteki Narodowej.
Po wybuchu I wojny światowej stworzył w Warszawie prorosyjski Komitet Narodowy Polski, jednak po jej zajęciu przez Niemców wyjechał na Zachód, gdzie orędował na rzecz Polski. Coraz bardziej popularny we Francji i Wielkiej Brytanii, w 1916 roku otrzymał doktorat honoris causa uniwersytetu w Cambridge. W 1917 roku stanął na czele Komitetu Narodowego Polski w Paryżu, uznanego po rewolucji bolszewickiej w Rosji przez państwa Ententy za oficjalną reprezentację Polski. Choć w listopadzie 1918 roku obawiał się rewolucji socjalistycznej w Królestwie Polskim, uznał Piłsudskiego za Naczelnika Państwa, czym ułatwił powołanie centralnego rządu w Warszawie. Uznany przezeń za szefa delegacji polskiej, podczas konferencji pokojowej w Paryżu wygłosił pięciogodzinną mowę, uzasadniając polskie postulaty terytorialne. W imieniu Polski podpisał też z premierem Ignacym Paderewskim traktat wersalski z 26 czerwca 1919 roku.
W opozycji do teorii federacyjnej Piłsudskiego, Dmowski był rzecznikiem inkorporacyjnej koncepcji wschodniej granicy Polski, w dużej mierze zrealizowanej w ramach pokoju zawartego z Rosją Sowiecką w Rydze w marcu 1921 roku. W II Rzeczpospolitej był przywódcą partii narodowo-demokratycznej i konspiracyjnego Obozu Wielkiej Polski. Pod koniec 1923 roku przez półtora miesiąca pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych, ale było to jedyne stanowisko rządowe, jakie zajmował. Zmarł w styczniu 1939 roku.
____________
Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022
