Digitalizacja w BJ
W ramach projektu „Patrimonium – digitalizacja i udostępnienie polskiego dziedzictwa narodowego ze zbiorów Biblioteki Narodowej oraz Biblioteki Jagiellońskiej” najcenniejsze zbiory Biblioteki Jagiellońskiej zostaną poddane digitalizacji, a następnie udostępnione. Obiekty te należą do domeny publicznej, co pozwala na ich nieograniczone wykorzystanie zarówno w celach niekomercyjnych, jak i komercyjnych.
W projekcie „Patrimonium” procesowi digitalizacji i udostępnienia poddane zostanie 348 734 obiektów ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, w tym:
- 600 map i atlasów
- 5 500 rękopisów
- 10 000 starodruków
- 323 916 numerów czasopism
- 4 000 nut
- 2 000 grafik i rysunków
- 2 718 druków ulotnych.
Mapy i atlasy
Ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej do digitalizacji został wyznaczony m.in. cenny zbiór atlasów pochodzących z XIX w. i z początku XX w., wydanych przede wszystkim przez polskie, niemieckie, austriackie i francuskie oficyny.
Kolekcja ta jest unikalna w skali bibliotecznych zbiorów krajowych. Znajdujemy w niej liczne przykłady atlasów szkolnych, historycznych i podręcznych.
Najstarsze mapy zamieszczone w tych atlasach zostały wykonane w technice miedziorytu, inne w technice wielobarwnej litografii. Opracowanie i opublikowanie tego zbioru umożliwi czytelnikom zapoznanie się z dziewiętnastowiecznym stanem wiedzy geograficzno-historycznej i pozwoli na samodzielne badania licznym regionalistom.
600 wytypowanych map i atlasów to przykład kolekcji świetnie obrazującej stopniowe gromadzenie naukowego zespołu, który dziś znajduje szerokie grono odbiorców.
Lista obiektów planowanych do digitalizacji w projekcie „Patrimonium”:
Rękopisy
Z bogatego zasobu rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej do digitalizacji i opracowania w projekcie wybrano: liczący 580 jednostek zbiór dyplomów pergaminowych powstałych od XIII do XX w oraz 4 920 jednostek rękopiśmiennych od XII do XX w., w tym 620 łacińskich rękopisów średniowiecznych.
Spośród dyplomów pergaminowych na uwagę zasługują m.in. dokument papieża Pawła II zatwierdzający nominację Pawła z Krakowa na biskupa-sufragana diecezji krakowskiej, dany w Rzymie 16 IX 1464 r. (Dypl. 588) czy dokument króla Władysława Jagiełły, zwalniający rzeźników krakowskich od płacenia cła za pędzenie wołów na drogach z Rusi do Krakowa, wystawiony w Nowym Mieście Korczynie 1 IX 1430 r. (Dypl. 39).
Wśród rękopisów średniowiecznych wybranych do digitalizacji znajdą się m.in. kodeksy o tematyce filozoficznej, prawniczej, medycznej i teologicznej, dokumentujące naukową działalność wszystkich czterech wydziałów średniowiecznego uniwersytetu . Z tych ostatnich na uwagę zasługuje Rkp. 318, zawierający komentarze Piotra Lombarda do Listów św. Pawła Apostoła w odpisie sporządzonym w 1166 r., czyli zaledwie 6 lat po śmierci teologa.
Z bardzo różnorodnego i cennego zbioru rękopisów należy wyróżnić także:
- najstarszy ze znanych egzemplarz polskiej pieśni znanej jako Bogurodzica (rkp. 1619a), z notacją muzyczną pochodzącą z ok. 1407 r., zapisany na wyklejce okładki łacińskich kazań na niedziele, święta i Wielki Post w rkp. 1619;
- kolekcję autografów królewskich i cesarskich z lat 1503–1872 (6 jednostek: rkp. 7870-7875 IV); zbiór ten zawiera m. in. autografy władców Polski (tak z dynastii Jagiellonów, jak i monarchów elekcyjnych), cesarzy rosyjskich, przedstawicieli dynastii Habsburgów, akta Napoleona I Bonaparte, cesarza Francuzów;
- zbiór autografów z kolekcji Władysława Górskiego, tzw. Teki Władysława Górskiego, „Autografy dawne" zawierający materiały dotyczące dostojników, urzędników, duchowieństwa z lat 1502–1819 (18 wol.: rkp. 6147 IV t. 1–18) oraz „Autografy nowsze” obejmujące materiał dziewiętnastowieczny (16 wol.: rkp. 7851–7866 IV t. 1–16). W tym ostatnim zbiorze odnaleźć można nazwiska wybitnych polskich działaczy politycznych, społecznych, niepodległościowych, a także ludzi nauki, sztuki i kultury.
Lista obiektów planowanych do digitalizacji w projekcie „Patrimonium”:
Starodruki
Biblioteka Jagiellońska przechowuje w swoim zasobie jedną z największych kolekcji starodruków w Polsce, obejmującą cały okres druku ręcznego. Ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej do digitalizacji wyznaczono m.in.:
- Missale Romanum z 1765 r., pochodzący z klasztoru wigierskiego, zaopatrzone w starszą oprawę z 1702 r.;
- dziwięciotomowe dzieło historyczne Giovanniego Benedetta Mittarellego i Anselma Costadoniego Annales Camaldulenses Ordinis Sancti Benedicti, wydane w Wenecji w latach 1755–1773, które do dnia dzisiejszego stanowi podstawowe kompendium do badania dziejów zgromadzenia kamedułów. Zawiera także wiele informacji poświęconych polskiej prowincji kamedułów i jest ilustrowane licznymi miedziorytami;
- Officia Propria Sanctorum Regni Poloniae. Pars Autumnalis datowane na drugą połowę XVIII wieku – to nieznany dotychczas i nienotowany w literaturze druk liturgiczny;
- Litterae decretales Klemensa XIII wydane w Rzymie w 1767 r., czyli bullę kanonizacyjną św. Jana Kantego, zaopatrzoną w wyjątkowąręcznie haftowaną oprawę zdobioną kamieniami i koralikami.
Lista obiektów planowanych do digitalizacji w projekcie „Patrimonium”:
Czasopisma
Wydawnictwa ciągłe pochodzące z zasobów Biblioteki Jagiellońskiej są drukami o niezwykle bogatej treści. Zawierają informacje o tematyce społecznej, gospodarczej i kulturalnej. Dzięki temu cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem czytelników. Do Biblioteki Jagiellońskiej trafiały w ramach egzemplarza obowiązkowego już od 1807 r. Początkowo tylko z terenu Galicji Zachodniej, w późniejszych okresach z całej Polski.
Tytuły wyselekcjonowane do skanowania ukazywały się głównie w dawnym zaborze austriackim, ale część z nich pochodzi z terenów całej Rzeczypospolitej. Znaczącym elementem kolekcji są dzienniki urzędowe zawierające przepisy, obwieszczenia regulujące życie społeczeństwa polskiego.
Na szczególną uwagę zasługują wydawnictwa mniejszości narodowych, a także prasa niemieckojęzyczna z zaborów: austriackiego (m.in. „Krakauer Zeitung” z lat 1857–1866, „Krakauer Zeitung” z lat 1801–1808) i pruskiego (m.in. „Posener Tageblatt” z lat 1914–1939, „Danziger Courier” z lat 1893–1901). Osobny zbiór stanowić będzie prasa polonijna, m.in. „Dziennik Związkowy” (1936–1990) czy też paryskie „Wolne Polskie Słowo” (1887–1899).
Nuty
Przechowywane w Bibliotece Jagiellońskiej drukowane muzykalia pochodzą z XIX w. i początku XX w. Obejmują rzadkie druki z ważnych dla polskiego edytorstwa muzycznego ośrodków, takich jak: Warszawa, Lwów, Kraków, Poznań, a także z ośrodków mniejszych. Szczególnie cenna i pod wieloma względami unikatowa jest przechowywana w BJ kolekcja dziewiętnastowiecznych druków muzycznych z terenów Galicji.
Wytypowany do digitalizacji zespół w sposób niezrównany prezentuje życie muzyczne społeczeństwa polskiego. Na szczególną uwagę zasługują m.in. druki patriotyczne związane z walką o tożsamość narodową i kulturową. Czas zaborów pozostaje do dnia dzisiejszego najmniej zbadanym okresem w historii muzyki polskiej. Duża część ówczesnej polskiej twórczości muzycznej nie została dotychczas opracowana i przebadana przez muzykologów i historyków kultury muzycznej, czego przyczyną jest m. in. rozproszenie i ograniczona dostępność źródeł. Realizacja projektu znacząco ułatwi i poszerzy dostępność do cennych materiałów zachowanych w najstarszej polskiej bibliotece akademickiej.
Do digitalizacji ze zbiorów BJ wybrano także afisze muzyczne (jednostronne druki ulotne, przeważnie dużego formatu, których treścią były ogłoszenia o charakterze informacyjnym dotyczące życia muzycznego) pochodzące zwłaszcza z XIX w. Dwa najstarsze wydano w 1787 i 1789 r. Informują o wydarzeniach życia muzycznego: spektaklach operowych i baletowych, koncertach, wieczorach muzycznych lub literacko-muzycznych, które odbywających się głównie w stanowiących ważne ośrodki kulturalne miastach, takich jak Kraków, Wilno, Lwów czy Wrocław.
Lista obiektów planowanych do digitalizacji w projekcie „Patrimonium”:
Grafika i rysunki
Wytypowane do digitalizacji i opracowania obiekty pochodzące ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, mają przede wszystkim wartość dokumentalną. Wybrane ryciny i rysunki, poza walorami czysto estetycznymi, są istotne również z punktu widzenia ikonografii. Większość dzieł digitalizowanych w projekcie wykonwali artyści działający na przełomie XVIII i XIX w., to m.in. ks. Sebastian Sierakowski, Jan Kanty Wojnarowski, Walery Eljasz Radzikowski, Kajetan Wincenty Kielesiński i inni.
Lista obiektów planowanych do digitalizacji w projekcie „Patrimonium”:
Druki ulotne
Do digitalizacji i udostępnienia w ramach projektu „Patrimonium” wybrano prawie 3 000 druków ulotnych. Wśród nich znajdą się m.in. afisze zgrupowane pod siedemnastoma sygnaturami ułożonymi według miejsc wydania. Najstarsze afisze pochodzą z 1838 r. i dotyczą widowisk w Pińczowie. Pozostałe to m.in.: afisze krakowskie, lwowskie, radomskie, sandomierskie, tarnowskie, warszawskie oraz wadowickie z XIX w. i pierwszej połowy XX w.. Dotyczą ówczesnej działalności kulturalnej, informują np. o występach cyrkowych, widowiskach, odczytach, balach i loteriach organizowanych często w celach dobroczynnych. Jest wśród nich też kilka zawiadomień o ślizgawce w Ogrodzie Saskim i w warszawskich Łazienkach.
Najciekawsze pod względem graficznym są plakaty dotyczące występów cyrkowych, pokazów woltyżerki, pokazów magicznych i żywych obrazów. Osobną grupę stanowią afisze teatralne – jest ich 760. Pochodzą z różnych miast i zapraszają na występy teatrów amatorskich, miejscowych Towarzystw Artystów Dramatycznych oraz na pokazy gościnne. Dotyczą działalności teatralnej od początków XIX w. do 1938 r. W przygotowanej kolekcji znajduje się także 912 rzadkie afiszy urzędowych i ogłoszeniowych.
Wyselekcjonowany zbiór afiszy do digitalizacji zawiera łącznie 1 672 obiekty.
Osobnym zbiorem w BJ są dokumenty z czasów okupacji. Jest to kolekcja, która zawiera druki propagandowe, urzędowe i druki ulotne rozpowszechniane w latach II wojny światowej. Obok materiałów w języku polskim, znajduję się w niej takżetekstów w języku niemieckim (przede wszystkim różnego rodzaju obwieszczenia z terenów Generalnej Guberni), a także druki londyńskie z tego okresu. W skład tego zbioru wchodzą również podziemne druki ulotne okresu okupacji. Zbiór ten liczy 1 046 druków ulotnych. Wiele z nich to jedyne egzemplarze w Polsce.
Lista obiektów planowanych do digitalizacji w projekcie „Patrimonium”: